Tesisat Dergisi Sayı 179 – Kasım 2010
Geçen sayıda, özel sektöre yönelik TÜBİTAK, Sanayi Bakanlığı Araştırma, Teknoloji Geliştirme ve Yenilik Destekleri’nden bahsetmiştim. Bu sayıda da özel sektörün “Bilim ve Teknoloji Performansını Güçlendirme” amacıyla sunulan diğer olanaklardan kısaca söz edeceğim.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, 6 Temmuz 2001 tarih ve 24454 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde;
- Ülke sanayinin uluslararası rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması amacıyla teknolojik bilgi üretilmesi,
- Üründe ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirilmesi,
- Ürün kalitesinin veya standardının yükseltilmesi,
- Verimliliğin artırılması, üretim maliyetlerinin düşürülmesi,
- Teknolojik bilginin ticarileştirilmesi,
- Teknoloji yoğun yatırım ve girişimciliği desteklemesi,
- Araştırmacı ve vasıflı kişilere iş imkanı yaratılması,
- Teknoloji transferine katkıda bulunulması,
- Yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı sermayenin ülke girişini hızlandıracak teknolojik ve hukuki alt yapıyı sağlanması amaçlanmaktadır.
Mevcut Durum 2001 yılından itibaren uygulamaya konulan ve sanayicimizi, araştırmacılarımız ve üniversitelerimiz ile buluşturarak, teknoloji yoğun üretime yönelik yeni ürün ve üretim yöntemleri geliştirmelerini sağlayacak bu kanun kapsamında; Nisan 2010 tarihi itibariyle 38 adet Teknoloji Geliştirme Bölgesi (Ankara -6 adet-, İstanbul -5 adet-, Kocaeli -3 adet-, İzmir, Konya, Antalya, Kayseri, Trabzon, Adana, Erzurum, Mersin, Isparta, Gaziantep, Eskişehir, Bursa, Denizli, Edirne, Elazığ, Sivas, Diyarbakır, Tokat, Sakarya, Bolu, Kütahya, Samsun, Malatya ve Urfa illerinde) kurulmuştur. 26 Teknoloji Geliştirme Bölgesi fiilen faaliyete geçmiş, diğerlerinin ise yatırım faaliyetleri sürdürülmektedir.
Geliştirme Bölgelerinde faaliyet gösteren firma sayısı Nisan 2010 sonu itibariyle 1.364’e ulaşmıştır ve toplam 11 bin 918 personele istihdam sağlanmıştır. Ağırlıklı olarak sırasıyla; Yazılım, Bilişim, Elektronik, İleri Malzeme Teknolojileri başta olmak üzere; Tasarım, Nanoteknoloji, Biyoteknoloji, Otomotiv, Tıp Teknolojileri ve Yenilenebilir Enerji konularında çalışan yenilikçi firmalar yer almakta olup, bölgelerde yürütülen toplam Ar-Ge proje sayısı Nisan 2010 sonu itibariyle 3 bin 576 adettir.
Faaliyete geçen Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde bulunan şirketlerin, Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere, Japonya, İsrail, İngiltere ve Almanya gibi dünyanın en gelişmiş ülkelerine yapmış oldukları teknolojik ürün ihracatı, 2010 yılı Ağustos sonu itibariyle 540 milyon A.B.D. dolarına ulaşmıştır. Yabancı sermaye açısından baktığımızda; toplam 54 adet yabancı ortaklı firma yer almakta olup, bu firmaların bu bölgelerde yapmış oldukları yatırım tutarı, Ağustos 2010 sonu itibariyle 450 milyon A.B.D. dolarına ulaşmıştır.
Günümüz dünyasında bir ülkenin rekabet gücünü ve toplumsal refahını belirleyen en önemli etkenlerden biri de, o ülkede yapılan bilim ve teknoloji çalışmalarının ticari bir ürün veya üretim yöntemine dönüşerek patentle sonuçlanmasıdır. Firmalar tarafından bu güne kadar başvurusu yapılan/tasdik edilmiş patent sayısı 297 adettir. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca, 2004-2009 yılları arasında toplam 52.035.400,00 TL ödenek kullandırılmıştır. Ayrıca, 2010 yılında, 3.339.000,00 TL’si GAP bölgesinde yer alan Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde kullanılmak üzere toplam 25.000.000,00 TL ödenek tahsis edilmiştir.
Ar-Ge Vergi Teşvik Yasası 5746 sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” 12.03.2008 tarihinde, Kanunun uygulama yönetmeliği ise TÜBİTAK’ın görüşü de alınarak, Maliye Bakanlığı ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı işbirliği ile hazırlanmış ve 31 Temmuz 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
5746 Sayılı Kanunun amacı; Ar-Ge ve yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesini, üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılmasını, ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını, üretim maliyetlerinin düşürülmesini, teknolojik bilginin ticarileştirilmesini, rekabet öncesi işbirliklerinin geliştirilmesini, teknoloji yoğun üretim, girişimcilik ve bu alanlara yönelik yatırımlar ile Ar-Ge’ye ve yeniliğe yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılmasını, Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasını desteklemek ve teşvik etmektir.
2023 yılı sonuna kadar yürürlükte kalacak Kanun kapsamında, Türkiye’de faaliyet gösteren işletmelerin en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam ettikleri Ar-Ge merkezleri, kamu kurum ve kuruluşları ile uluslararası fonlardan desteklenen Ar-Ge projeleri ve ortaklarından en az birisi Ar-Ge merkezi bulunan bir işletme olmak üzere aynı veya değişik sektörde faaliyet gösteren işletmeler tarafından işbirliği içinde yürütülen ve bu işletmelerden birisi veya birkaçı tarafından fonlanan, Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı tarafından 12/4/1990 tarihli ve 3624 sayılı Kanuna göre oluşturulan teknoloji merkezi işlet meleri ve Teknogirişim Sermayesi Desteği’nden yararlananlara gerçekleştirdikleri Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri için aşağıdaki teşvik ve istisnalar sağlanmıştır:
- Kurumlar ve gelir vergisi kanunları uyarınca daha önce mükelleflere tanınan Ar-Ge harcamalarındaki yüzde 40’lık matrah indirimi yüzde 100’e çıkarılmıştır. Yapılacak Ar-Ge harcamalarının yüzde 100’ü yapıldığı yılda vergiden düşülecek, ayrıca bu gider amortisman yoluyla daha sonraki yıllarda vergi matrahından indirilecektir. 500’den fazla Ar-Ge personeli çalıştıran Ar-Ge merkezlerinde her yıl, bir yıl önceye göre ek olarak yaptıkları Ar-Ge harcamalarının yarısı, ayrıca vergi matrahından düşülecektir.
- Kamu personeli hariç Ar-Ge personelinin ücretleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinin yüzde 80’i, doktoralı olanlarda ise yüzde 90’ı istisna kapsamına alınmıştır.
- Kamu personeli hariç Ar-Ge personelinin ücretleri üzerinden hesaplanacak sigorta pirimi işveren hissesinin yarısı, beş yıl süreyle bütçeden karşılanacaktır.
- Bu faaliyetlerle ilgili düzenlenen kağıtlara damga vergisi istisnası sağlanacaktır.
- Teknoloji alanında sahip olduğu orijinal fikri hayata geçirmek isteyen ve teknik alanda eğitimini tamamlamak üzere olan ya da yeni tamamlamış olanlara, teminat aranmaksızın 100 bin YTL’ye kadar Teknogirişim sermaye desteği verilecektir.
- Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunan işletmelerin kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler Kurumlar Vergisi Kanununa göre vergiye tabi kazancın tespitinde dikkate alınmayacaktır.
Nisan 2010 döneminde 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanan doktoralı mükellef sayısı 266’ya, diğer Ar-Ge personeli mükellef sayısı ise 11,171’e ulaşmıştır. Toplam gelir vergisi stopajı teşviki ise 7,7 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Ar-Ge Merkezleri
5746 Sayılı Kanunun Ar-Ge Merkezi Belgesi kapsamında sağlanan teşvik ve muafiyetler, ülkemizde Ar-Ge payının artırılmasında büyük katkısı bulunan bu işletmeler için büyük önem arz etmektedir. Ülkemizin Gayri Safi Yurt İçi Hasılasından Ar-Ge’ye ayırdığı payın 2013 yılına kadar yüzde 2’ye çıkarılması ve bu payın en az yüzde 1’inin özel sektör tarafından karşılanması öngörülmektedir.
5746 Sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” kapsamında ülkemizde Ar-Ge alt yapısını oluşturmuş, çok sayıda Ar-Ge personeli çalıştıran ve ülkemizin GSYİH’daki Ar-Ge payına katkıda bulunan büyük işletmelerin bu çalışmalarını daha da geliştirmeleri ve kendi teknolojilerini üretmelerine imkan sağlanmıştır.
Yönetmeliğin 31 Temmuz 2008 tarihinde yayımlanması, yayımını müteakip 28 Mayıs 2010 tarihine kadar geçen sürede, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na 18 ayrı sektörden toplam 82 işletme tarafından başvuru yapılmış olup, bu işletmelerden 67’sine Ar-Ge Merkezi Belgesi verilmiştir. Ancak, üç işletmeye ait Ar-Ge Merkezi, birleşme ve tüzel kişilik değişikliği nedeniyle işletmelerin talebi üzerine kapatılmıştır. Hali hazırda 64 adet Ar-Ge Merkezi faaliyet göstermektedir.
Ar-Ge Merkezleri ile İlgili Genel Değerlendirme
Söz konusu yönetmeliğin yürürlüğe girmesini müteakip Ar-Ge faaliyetlerini ayrı ayrı yerlerde yürüten işletmeler, bu birimlerini birleştirme ve Ar-Ge personeli sayılarını artırmak suretiyle hem 5746 Kanunla sağlanan desteklerden istifade etmek, hem de Ar-Ge faaliyetinin kurumsallaşması yönünde oldukça yoğun çaba içine girmişlerdir. Ülkemiz sanayinin yoğun olduğu Marmara Bölgesi başta olmak üzere endüstriye paralel olarak faaliyette olan 64 adet Ar-Ge merkezinde Ar-Ge ve yenilik projeleri çalışılmakta olup, bu merkezlerde toplam 8 bin 581 adet Ar-Ge çalışanı yer almaktadır.
Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri
5746 Sayılı Kanun ve 26953 Sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği” kapsamında işletmelerin, Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri hazırlayarak Kanunla sağlanan teşvik ve muafiyetlerinden istifade edebilmeleri için başvuru dokümanları hazırlanarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı internet sitesinde yayımlanmıştır. Yönetmeliğin yayımından 28 Mayıs 2010 tarihine kadar üç adet işletme tarafından müracaat yapılmış olup, başvurunun Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri nitelikleri taşımaması nedeniyle projeler değerlendirmeye alınmamıştır.
Teknogirişim Sermayesi Desteği
Teknogirişim Sermayesi Desteği ile; yüksek eğitimli ve nitelikli gençlerin teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini diğer mekanizmalardan da yararlanarak katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerinin teşvik edilmesi amaçlanmaktır.
İş fikri desteklenmesi uygun bulunan girişimci, firmasını kurmasını müteakip bir defaya mahsus olmak üzere, en fazla 100.000,00 TL teminatsız hibe destek ile bir yıl süre boyunca desteklenmektedir. Programa yılda bir kez Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca duyurulacak tarihlerde başvuru yapılabilmektedir.
Teknogirişim Sermayesi Desteği Programı 2009 yılında başlamış ve iki yılda gelen toplam 883 başvurudan 178’i desteklenmeye uygun bulunarak başlatılmıştır. Desteklenen iş fikirleri yurt içinden 29 üniversiteden, yurt dışından ise sekiz üniversiteden mezun gençlerden gelmiştir.
Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) Ar-Ge Teknik Komitesi
“Türkiye’de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı” çerçevesinde oluşturulan Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK), 11 Aralık 2001 tarihli Bakanlar Kurulu Prensip Kararı ile kabul edilmiştir. YOİKK, Türkiye’deki yatırımlarla ilgili düzenlemeleri rasyonel hale getirmek, yatırım ortamının rekabet gücünü artıracak gerekli düzenlemeleri tespit ederek politika önerileri geliştirmek ve işletme dönemi de dahil olmak üzere yatırımın her safhasında, ulusal ve uluslararası yatırımcıların karşılaştığı idari engellere çözüm üretmek amacını taşımaktadır. YOİKK çalışmalarını, yatırım ortamını doğrudan ilgilendiren şirket kuruluşu, istihdam, sektörel lisanslar, yatırım yeri, vergi ve teşvikler, dış ticaret ve gümrükler, fikri ve sınai mülkiyet hakları, doğrudan yabancı yatırım mevzuatı, yatırım promosyonu, KOBİ, kurumsal yönetim, Ar-Ge konularında görevli 12 teknik komite ile yürütmektedir. TÜBİTAK Başkanlığında yürütülen Ar-Ge Teknik Komitesi, Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu’nun (YOİKK) 30 Ocak 2008 tarihli 12’nci toplantısında alınan karar gereğince kurulmuştur. TÜBİTAK’ın Başkanlığında Ar-Ge Teknik Komitesi, bu tarihten sonra sekiz toplantı yapmıştır.
9 Şubat 2010 tarihinde düzenlenen YOİKK Ar-Ge Teknik Komitesi’nin sekizinci toplantısında 2010 yılı öncelikli eylem maddeleri belirlenmiş; 11 Mart 2010 tarihinde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Sayın Ali Babacan’ın başkanlığında Hazine Müsteşarlığı’nda düzenlenen YOİKK Toplantısı’nda onaylanmıştır.
Son iki sayıda özetlemeye çalıştığım özel sektöre yönelik ulusal desteklerin değerlendirilmesi ve kullanılması dileğiyle…
